Sugbo: Ang Unang Dakbayan

Sugbo: Ang Unang Dakbayan

Sa dihang si Miguel Lopez de Legazpi dinhi midunggo sa Sugbo subay sa
mga timaan nga gisubay sa panaw ni Magallanes mga 44 ka tuig na ang
milabay, iyang gi-declarar ang Sugbo [Cebu] isip usa ka ciudad [dakbayan
(dakung bayanan)] niadtong 1565.

Sahi sa mga panghitabo, si Legazpi midis-ug didto sa Manila pipila ka
tuig human ma-declarar ang Sugbo isip dakbayan. Ang Manila na usab ang
iyang gimugna'ng ciudad, kini nahinabo niadto'ng Junio 24, 1571.

Kining maong kahimtang nagpasabut nga ang kinaunaha'ng dakbayan sa
Pilipinas mao ang Cebu og dili ang bisan unsang dapit sa atong kapupud-an.

Gikan sa: Istorya.net
http://www.istorya.net/forums/index.php/topic,44135.225.html

MGA NANGLABAY'NG PANGALAN SA MGA PULO

MGA NANGLABAY'NG PANGALAN SA MGA PULO

Human si Magallanes mibiya sa Homonhon, didto sila modantol sa pulo nga
gitawag og Limasawa. Didto sa Limasawa si Magallanes ug ang ilang
pamuno nga si Kolambu nagsandugo [blood compact] alang sa pagtak-op sa
ilang panaghigalaay. Didto usab sa Limasawa nahinabo ang unang misa'ng
Kristiyanismo niadtong Marso 31, 1521 diin ang mipahigayon sa misa mao
si Padre Pedro de Valderrama.

Pagkatapos sa maong misa ni Padre Valderrama, si Magallanes mihingalan
sa kapupud-an sa pag-ingon "Islas de San Lazaro". Kadto mao ang unang
napatik nga pangalan sa mga pulo diha sa talaan sa mga katsila.

Apan human niadtong makasaysayanong panghitabo sa Limasawa, mipaingon
sila si Magallanes dinhi sa Sugbo. Midunggo sila dinhi niadtong Abril 7,
1521.
Sanglit ang unang mga Bisaya dinhi sa Sugbo nga misugat nila ni
Magallanes aduna may mga patik, ang mga katsila [kini mipilit sa talaan
ni Pigafetta] mihingan sa mga pulo sa kabisay-an [apil na niini ang
Sugbo] nga "Islas de los Pintados" [mga pulo sa mga patikan]. Kini ang
ikaduhang higayon nga natala ang paghingalan sa atong mga pulo.

Niadtong 1542, si Haring Carlos I sa Espanya mipadala ni Ruy Lopez de
Villalobos alang sa pagsubay sa mga unang byahe. Milabay lamang si
Villalobos sa kalauran sa Samar ug Leyte; kini iyang gihinganlan og
"Filipinas" [magpasabut sa Leyte or Samar lamang] isip pahanungod alang
kang Prinsipe Filipe [anak ni Carlos I].

Akong panaghap: Ang paghingalan sa mga pulo nga "Filipinas" ni
Villalobos usa ka pagkabyon sa iyang paniid nga ang Hari sa Espanya
niadtong higayona mao na si Filipe, gumikan kini kay sa ilang pagbiya sa
Espanya si Carlos I nagmasakit. Gipasidunggan pag-ayo si Villalobos
niining maong paghingalan sa mga pulo diha sa ngalan ni Filipe; si
Filipe maoy nahimong hari sigun sa pangagpas ni Ruy Lopez de Villalobos.

source: Istorya.net
http://www.istorya.net/forums/index.php?topic=44135.250

LEONKILAT: KATIPUNERO SA TRES DE ABRIL 1898

LEONKILAT: KATIPUNERO SA TRES DE ABRIL 1898

"Ang pagsuliyaw ug kasaba maoy nakapakugang taliwala sa kahilum human sa
tingpaniudto, 3 de Abril 1898, dinhi sa Sugbo samtang mipahulay ang mga
Sugbuanon. Ang kalangas mao'g paminawn sa "Leon, Leon" ug sa
"Revolucion, Revolucion"
Kini maoy hubad binisaya sa nahasulat ni Elisa Krapfenbauer, usa ka
Aleman nga dinhi nagpuyo sa taliwang dapit sa Sugbo niadtong panahon sa
pag-alsa ni Leonkilat.

Si Pantaleon Villegas natawo didto sa Bacong, Negros Oriental niadtong
1873. Taliwa sa kakabus, siya milalin dinhi sa Sugbo aron sa pagpangitag
pangabuhian. Dinhi sa Sugbo siya nahimong tighahatud sa mga tinapay sa
usa ka panaderia. Sa usa sa mga salida sa Circus Troupe, si Leon [angga
ni Pantaleon Villegas] mikuyog kanila isip katabang hangtud nahimo
siyang magdudula niini gumikan sa iyang ka-idlas manglihok-lihok. Sa
dihang ang Circus Troupe misibug didto sa Manila, nakapalag si Leon sa
ubang sakop sa Katipunero [KKK] nga maoy miganoy kaniya sa pagsalmot
niini. Didto nahimong tinuoray nga katipunero si Leon samtang padayon
ang iyang pagsalmut sa Circus diin niiya makuha ang iyang angga nga
"kilat" isip magkahulogan sa iyang kahanas ug kaabtik. Alang sa ubang
bisayang katipunero siya mao na si "Leonkilat".

Ang mga dagkung opisyal sa katipunero naglaraw sa pagpahigayon sa
pag-alsa panahon sa ika 8 sa Abril 1898 gumikan kay kini mao man ang
"viernes santo", halayo sa kabilinggan sa mga katsila ang pag-alsa. Apan
kini wala mahinabo gumikan sa pagpanag-estokada sa mga katipunero tali
sa mga guardia civiles didto sa Talisay nga maoy nakapahi-uknol sa laraw.

Kalabut niining panghitabo, gipadala si Leonkilat dinhi sa Sugbo [gani
ang ubang taga-Cebu nagtuo nga siya usa ka taga-kabite nga haniti mo
binisaya sahi sa kalantip] luwan sa sakayang nilayagan niadtong Agusto
1895 nga diha mahadunggo sa Samboan.

Sa wala pa maabot dinhi sa Sugbo si Leonkilat, mikaylap na ang mga
balita ug mga huhungihong nga kuno siya usa ka tawong kublan [dili
madutlan sa bala].

Nianang Abril 3, 1898 sa kahaponon si Leonkilat maoy nangulo sa
pagpangatake sa Sugbo batok sa mga katsila nga nikalas sa 6 ka tawo ug
kapin sa 20 nga samdan. Lakip sa mga samdan si Leonkilat nga gituho-ang
naigo sa pagpamusil sa tigulang nga katsilang opisyal [kining opisyala
gituhoang mao si Col. Joaquin Monfort, nga kun litukon sa kanhi-ayng
bisaya "mampor"].

Wala mailog ni Leonkilat ang Fort San Pedro, Colegio Seminario de San
Carlos, Casa Real, Convento de San Agustin, ug uban pang langyaw'ng
pamatigayon. Sahi niini, mikalagiw si Leonkilat ngadto padung sa
habagatang bahin sa Sugbo. Kini nahimong dakung asoy nga milusot didto
sa Carcar niadtong Abril 5, 1898. Maoy katuyo-an ang pagsumpay sa
estokada ug away didto sa Carcar sanglit ang mga katsila nagsunod man sa
mga katipunero padung sa habagatang bahin.

Miabot si Leonkilat ug mga kaubanan sa Carcar niadtong Abril 7, 1898
aron didto paabuton ang migukod kanila. Didto sila sangko sa panimalay
ni Mateo Barcenilla diin usab ilang gipahigayon ang "conferencia" uban
sa mga halangdong banay ug opisyal sa Carcar.

Sa maong panagtigum, gihangyo sa mga Carcaranon nga adto lang sa
bukirang dapit ipahigayon ang away, apan sa natiman-an sa mga saksi si
Leonkilat miingon "dili mahimo adto sa bukid, anhi himo-a sa Poblacion
ang away."

Ang mga opisyal sa Carcar walay igong katarungan nga mopanig sa mga
katipunero gumikan kay kini walay igong kusog batok sa mga katsila ug
dili usab nila tuyo nga ang dakung kamatay anha mahinabo sa Carcar.

Busa, adunay laing tigum nga gipahigayon didto sa panimalay ni Florencio
Noel [kanhi opisyal sa Poblacion], ug niining higayuna ilang nakab-ut
ang hukom sa pagpapatay ni Leonkilat. Gitudlo sa ilang tigum si
Apolinario Alcuitas sa pagpahipus ni Leonkilat [si Nario maoy mi-abi-abi
ni Leonkilat dihang miabot sila sa Carcar] uban sa natiman-an nga pulong
"Imo ba diayng palabihon nang tawhana kay sa Carcar, Nario?".

Sa dihang nahinanok si Leonkilat, gisulod nila ni Nario ug mga kauban
ang lawak ni Leonkilat dala ang maha-it nga punyal [ sharp dagger;
because it is believed that he is invulnerable to bullets]. Sa dihang
iyang gilaslas ang ubol-ubol ni Leonkilat, mikulisi pa kini ug
nakiglayug mao nga aduna pay sinyagitay "ang lampara, ang lampara".

Usa ka batan-ong babaye [usa sa mga mi-asoy niadtong 1898] nga si Kitay
Alcuriza maoy nagdala sa lampara aron sa pagbanwag sa layug diha sa
ngitngit nga lawak uban ni Leonkilat. Ang Mauser rifle nga gidala sa usa
ka komboya maoy mikutlo sa kinabuhi ni Leonkilat. Sa wala pa mabugto, si
Leonkilat miluwat pa sa iyang katapusang pulong "ayaw nalang ko ninyo
patya".

Giguroy ang patay nga lawas ni Leonkilat padulong sa plaza sa Carcar
[luyo nianang monumento ni Rizal sa pagkakaron] ug misyagit ang mga
'principales de poblacion' sa pag-ingon "viva espanya"; inalirongan kini
sa bagang duot sa mga Carcaranon - kaadlawon kadto sa Abril 8, 1898,
viernes santo.

Karon, ang Leonkilat mao ang "calle [calzada]" diha sa may E-mall lusot
sa mga kanto Sancianko ug Colon. [Istorya.net]